|
Czesław Tański (1863-1942)
Nie był inżynierem ani zawodowym lotnikiem. Usiłował samodzielnie, na podstawie informacji docierających za pośrednictwem światowej fachowej prasy i publikacji, zrozumieć tajniki zarówno lotu bezsilnikowego, jak i silnikowego. Konstrukcje swe opierał, o czym wolno sądzić na podstawie zachowanych szkiców i notatek, na budowie skrzydeł owadów, w tym łątek i much polnych. Subtelne układy owadzich płaszczyzn nośnych, elastycznych i bardzo wytrzymałych, uważał widocznie za bardziej godne naśladownictwa niż skrzydła ptaków. Ale zachowane w archiwum rodzinnym rysunki świadczą, że także ptakom poświęcał sporo uwagi, studiując budowę skrzydeł ruchomych i mechanikę ptasiego lotu.
Paweł Elsztain, „Modelarstwo lotnicze w Polsce”, WKiŁ, Warszawa 1986 |
|
|
Czesław Tański urodził się w majątku Pieczyska (pow. grójecki), w zubożałej rodzinie ziemiańskiej. Jego ojciec brał udział w powstaniu styczniowym; więziony i gnębiony kontrybucjami, podupadł materialnie. Matka uczyła się malarstwa, co niewątpliwie miało wpływ na malarskie zamiłowania syna.
Ukończył III Gimnazjum w Warszawie oraz Warszawską Szkołę Rysunku. Wykazywał duży talent i zamiłowanie do obranej dziedziny sztuki. Otrzymawszy stypendium im. Korwina-Szyma-nowskiego, w 1883 r. wyjechał do Monachium, gdzie studiował blisko dwa lata w Akademii Sztuk Pięknych. W 1885 r. wyjechał do Moskwy, tam dużo malował, brał udział w wystawach oraz pracach Towarzystwa Moskiewskich Malarzy. Zdobył uznanie jako portrecista, pejzażysta i malarz koni.
W 1893 r. wraz z małżonką Marią z Jakubowskich osiadł w miejscowości Wygoda k. Janowa Podlaskiego. Malował m.in. portrety cennych koni ze stadniny państwowej. Właśnie tam prowadził eksperymenty lotnicze. W 1894 r. zbudował pierwszy w Polsce model samolotu z napędem gumowym. Wykonał kilka modeli latających, w tym także szybowców, a w późniejszym okresie szybowiec-lotnię, na którym w 1896 r. dokonał kilku lotów, a raczej skoków, o długości 20-40 metrów. Za miejsce startu służyła mu zbudowana w tym celu drewniana platforma o wysokości około 3,5 metra. Dzięki tym próbom przeszedł do historii jako pionier polskiego szybownictwa.
W 1899 r. przerwał próby lotnicze i przeniósł się z rodziną do Warszawy. Aby poprawić swą sytuację finansową, zajął się wyłącznie malarstwem. W latach 1901-02 wyjechał do Paryża i tam studiował w Akademii Sztuk Pięknych Juliena. Dużo pracował, zdobył uznanie
i kilka odznaczeń na prestiżowych konkursach. Po powrocie do Warszawy poświęcił się malarstwu.
Lotnicza pasja nie opuszczała go jednak. Z przyjaciółmi zawiązał w Warszawie Kółko Awiacyjne, odbywające co miesiąc zebrania w celu poszerzenia wiedzy o tej dopiero raczkującej dziedzinie. W efekcie, w 1905 r. powrócił do działalności na polu konstrukcji lotniczych. Zbudował śmigłowiec oraz samolot Łątka, obie konstrukcje były jednak nieudane. Spore sukcesy odniósł natomiast jako popularyzator lotnictwa. Demonstrował swoje modele latające w warszawskim Muzeum Przemysłu i Handlu, urządził ich wystawę w warszawskim Domu Technika.
Podczas I wojny światowej zajmował się malarstwem. W 1920 r. zgłosił się ochotniczo do WP. W okresie międzywojennym wystawiał swoje obrazy w Warszawie i Krakowie. Wiele jego prac kupiono do warszawskiej Zachęty i muzeów państwowych. W swym mieszkaniu (ul. Mazowiecka 2) starannie utrzymywał bogaty zbiór modeli lotniczych, rysunków, szkiców i materiałów dotyczących lotnictwa. W roku 1925 na łamach „Młodego Lotnika” opisał swoje eksperymenty lotnicze z lat 90. XIX wieku. W dalszym ciągu pasjonowało go zagadnienie lotu pionowego. Próby z modelami przeprowadzał w Milanówku pod Warszawą. Współpracował z Ligą Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, został odznaczony Złotą Odznaką Honorową tej organizacji (1935).
Ostatnie lata życia, pod okupacją niemiecką spędził w domu rodzinnym we wsi Olszanka – Małe Pieczyska k. Puszczy Mariańskiej, gdzie zmarł 24 lutego 1942 r. Pochowany został na cmentarzu w Puszczy Mariańskiej.
W 1956 r., w 60. rocznicę pionierskiej działalności szybowcowej Tańskiego, Aeroklub PRL ustanowił medal jego imienia, przyznawany corocznie za najwybitniejsze osiągnięcia szybowcowe. Jego imię noszą: liceum w Puszczy Mariańskiej, Szkoła Szybowcowa w Fordonie k. Bydgoszczy (nieistniejąca obecnie) oraz ulice, m.in. w Warszawie, Gdańsku i Krakowie.
Syn Tańskich Tadeusz (ur. w 1892 r. w Janowie Podlaskim), wybitny konstruktor silników i samochodów, zginął w 1941 r. w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu.
ms
