Pisząc raport na temat polskich biur konstrukcyjno-projektowych, nie mogłem oprzeć się pokusie zasygnalizowania obecności polskiej myśli technicznej istniejącej nie tylko w postaci gigabajtów pamięci, drzemiących w przytulnych trzewiach zakurzonych komputerów. Dobre projekty powinny doczekać się realizacji. Idealnym rozwiązaniem jest, by projekt opracowany w kraju, również tu – na miejscu – mógł doczekać się realizacji. A jeśli uda się sprzedać go także za granicą, tym lepiej. O większych konstrukcjach latających – już pisaliśmy. Dzisiaj przyjrzymy się bliżej trochę lżejszym samolotom. I spróbujemy znaleźć odpowiedź na zawarte w tytule pytanie
Protoplastą Zakładów Lotniczych 3Xtrim sp. z o.o. jest największy w Polsce ośrodek projektowania i produkcji szybowców – Przedsiębiorstwo Doświadczalno-Produkcyjne Szybownictwa „SZD – Bielsko”. W roku 1996 działalność rozpoczęła „Wytwórnia i Naprawa Konstrukcji Lekkich – A. Kurbiel” prowadzona przez Adama Kurbiela, jednego z bardziej znanych i zasłużonych polskich konstruktorów lotniczych. Firma ta w 1999 roku przekształciła się w „Zakłady Lotnicze 3Xtrim” sp. z o.o..
Nazwa przywołuje na myśl samoloty „potrójnie trymowane”, dokładnie sprawdzane na etapach projektu, konstrukcji i produkcji, a następnie użytkowane w ekstremalnych warunkach, niezawodne, bezpieczne i dające swoim właścicielom pełnię zadowolenia. Zakłady zatrudniają doświadczonych konstruktorów lotniczych, laminaterów, mechaników samolotowych, w większości dawnych pracowników „SZD-Bielsko”.
Głównym produktem zakładów są samoloty dwumiejscowe przeznaczone do latania amatorskiego i zastosowań profesjonalnych (loty patrolowe, szkolenie). Samolot ultralekki 3Xtrim 450 Ultra przygotowany został dla odbiorców indywidualnych, a także dla szkół lotniczych w krajach, w których już występuje kategoria „samolot ultralekki” (między innymi od niedawna jest to Polska). Zakłada ona maksymalną masę startową 450 kg (w Niemczech to 472,5 kg – ale uwzględnia obowiązkowo zabudowany system ratunkowy BRS) i dopuszczalną masę samolotu pustego zwykle nie większą niż 280 kg (bez BRS). „Ultra” jest samolotem o koncepcji i konstrukcji identycznej jak 3Xtrim 550 TRENER (masa startowa 550kg), jednak przy budowie którego – dla ograniczenia ciężaru – w przeważającej części zastosowano materiały kompozytowe wzmocnione włóknami węglowymi, a także zrezygnowano z pewnych elementów wykończenia i wyposażenia. Zastosowanie znajdują w nim silniki Rotax, 912UL o mocy maks. 80 KM jak i 100-u konna werja 912 ULS, zapewniające dobre osiągi podczas wznoszenia oraz w locie podróżnym. Atutem 3Xtrim 450UL jest atrakcyjna cena i bardzo niskie koszty utrzymania i eksploatacji. Samolot ten doskonale pasuje do koncepcji „taniego i swobodnego latania”.
Charakterystyczną cechą samolotów spod znaku 3Xtrim jest zastosowany i konsekwentnie używany układ górnopłata.
„Wszystkie ptaki to górnopłaty”
Górnopłaty dają dużo lepszą widoczność w dół (głównym przeznaczeniem samolotu jest latanie rekreacyjne, w tym podziwianie widoków – więc taki układ wydaje się być idealnym) oraz widoczność przed wykonaniem zakrętu – bardzo ważne jest upewnienie się, czy przestrzeń w którą zaraz wlecimy wykonując zakręt jest wolna (dla porównania w dolnopłatach lepsza widoczność występuje w trakcie wykonywania zakrętu a nie przed tym manewrem). Niebagatelne jest także to, że skrzydła umieszczone nad głową pilota ograniczają silne nagrzewanie się kabiny osłaniając go przed bezpośrednim działaniem słońca. Jeśli chodzi o mechanikę lotu to górnopłat charakteryzuje się zwykle większą statecznością niż dolnopłat (ten jest bardziej manewrowy w pilotażu oraz najczęściej szybszy). Przekłada się to wszystko na bezpieczeństwo latania (głównie w przypadku mniej doświadczonych pilotów). Z tych też powodów to górnopłaty są często wykorzystywane do szkolenia podstawowego.
Latające OEM
Zasadniczą konstrukcję płatowca produkuje 3Xtrim (skorupy, układy sterowania, instalacje pokładowe – poza elekytryczną). Pozostałe elementy samolotu pochodzą od dostawców. W przypadku zespołu napędowego, montowane są renomowane silniki lotnicze typu ROTAX 912 (80 KM i 100 KM) produkowane przez Bombardier-Rotax (Austria), które dostarczane są przez dystrybutora produktów tej firmy w Polsce – FASTON. Podobnie w przypadku śmigieł, zabudowywane są śmigła (stałe i przestawialne w locie) firmy Woodcomp (Czechy) – pochodzące od przedstawiciela na Polskę, firmy FAN SPORT. Nie ma samolotu bez… awioniki. Tutaj najczęściej stosowane zespoły to produkty firm GARMIN, BENDIX/KING, ICOM. Przedstawicielami tych firm w Polsce są AVANTI i ATM. Wreszcie instalacja elektryczna, pochodzi od polskiego producenta z Bielska, firmy „Osprzęt Lotniczy Jarosław Kaleta” (www.olk.com.pl).
Dla kogo
Ostatnio głównymi obiorcami wyrobów 3Xtrim są klienci polscy. Wyjątkiem jest właśnie wyprodukowany (i wysłany) samolot, który niedługo wzleci w Kanadzie – w klasie samolotów Advanced Ultra-light Aeroplanes. Polskie samoloty latają także w Czechach, Francji, Luksemburgu i na Litwie. Firma przewidziała możliwość zakupu samolotu w zestawie do montażu, w tzw. „kicie” (kit). Najczęściej zestaw taki zawiera kompletny płatowiec z większością isntalacji pokładowych, ale bez zespołu napędowego oraz awioniki.
opracował Maciej Stanisławski
Autor dziękuje p. Tomaszowi Zubkowi z 3Xtrim za pomoc w opracowaniu materiału. Więcej danych dotyczących samolotów pod adresem: www.3xtrim.pl
